Czekan – jak używać i jak trzymać czekan? Hamowanie czekanem krok po kroku

Czekan to jedno z najważniejszych narzędzi w arsenale każdego wspinacza i turysty górskiego poruszającego się po lodzie lub stromych, zaśnieżonych stokach. Nie jest to jedynie „kij do podpierania się” – dobrze używany czekan może uratować życie, pomagając w stabilizacji podczas podejść, asekuracji partnera, a przede wszystkim w hamowaniu podczas niekontrolowanego poślizgu. Wymaga jednak znajomości techniki i praktyki, bo w sytuacji kryzysowej liczy się szybka, automatyczna reakcja.

W tym poradniku wyjaśniamy, jak prawidłowo trzymać czekan, aby był zawsze gotowy do użycia, oraz jak krok po kroku przeprowadzić skuteczne hamowanie na stoku. Omówimy także różnice w sposobie operowania czekanem w zależności od ukształtowania terenu i pozycji ciała. Dzięki temu, niezależnie od tego, czy planujesz pierwszą zimową wędrówkę, czy wspinaczkę w lodzie, będziesz wiedzieć, jak wykorzystać czekan bezpiecznie i efektywnie.

Co to jest czekan i kiedy się przydaje?

Czekan (ang. ice axe) to podstawowe narzędzie w arsenale turysty zimowego i alpinisty, służące do bezpiecznego poruszania się po śniegu i lodzie. Łączy w sobie funkcje podpórki podczas stromych podejść, elementu asekuracyjnego w trudniejszym terenie oraz „hamulca bezpieczeństwa” w przypadku poślizgu czy niekontrolowanego zsunięcia się po stoku.

Czekan może także pełnić rolę tymczasowego punktu asekuracyjnego w miękkim śniegu, a w trudniejszym terenie służyć do rąbania stopni w lodzie czy przygotowania miejsca pod biwak.

Budowa czekana

Klasyczny czekan składa się z kilku podstawowych części, a każda z nich pełni określoną funkcję w zależności od warunków i sposobu użycia. Odpowiednia konstrukcja i proporcje elementów decydują o tym, czy czekan sprawdzi się w turystyce zimowej, wspinaczce lodowej czy w terenie mikstowym.

1. Głowica

W jej skład wchodzi ostrze (pika) oraz łopatka lub młotek. Ostrze służy do wczepiania się w twardy śnieg, lód lub zmrożone podłoże – jest kluczowe przy stabilizacji podczas podejść, trawersów oraz w trakcie hamowania. Łopatka może posłużyć do wyrąbywania stopni w lodzie lub śniegu oraz do oczyszczania powierzchni pod raki, namiot czy stanowisko asekuracyjne. W wersjach technicznych zamiast łopatki często stosuje się młotek, który ułatwia wbijanie haków lodowych i skalnych.

2. Stylisko

To rękojeść czekana, która może być prosta lub lekko gięta. Proste stylisko lepiej sprawdza się w turystyce i przy asekuracji w stromym śniegu, ponieważ łatwo wbija się je w podłoże w pozycji pionowej. Gięte stylisko daje większą precyzję przy wspinaczce lodowej i w terenie mikstowym. W nowoczesnych czekanach często stosuje się gumowe lub profilowane uchwyty poprawiające pewność chwytu, zwłaszcza w rękawicach.

3. Grot (kolec)

Znajduje się na dole styliska i służy do wbijania czekana w śnieg lub firn podczas marszu w łatwiejszym terenie. Pozwala na stabilne podparcie się przy podejściach i schodzeniu, szczególnie w stromych żlebach i na stokach o średnim nachyleniu. W czekanach technicznych grot bywa mniej akcentowany lub całkowicie pominięty, bo narzędzie służy tam głównie do wbijania głowicy w lód.

Jaki czekan wybrać? Typy i zastosowania

Wybór czekana zależy przede wszystkim od rodzaju aktywności i trudności terenu, w jakim będziesz się poruszać. Czekan turystyczny (klasyczny) jest dłuższy, z prostym lub lekko zakrzywionym styliskiem, i najlepiej sprawdza się podczas zimowych wędrówek, podejść w śniegu czy prostych trawersów. Daje stabilne podparcie, ułatwia hamowanie i jest wygodny do asekuracji w stromym, ale nie ekstremalnym terenie.

Czekan techniczny jest krótszy, mocniej wygięty i często ma ostrze o agresywnym profilu. To narzędzie stworzone do wspinaczki w lodzie, mikście czy bardzo stromych żlebach. Zapewnia precyzję w osadzaniu ostrza w lodzie lub skale, ale jest mniej wygodny do długotrwałego podpierania się w marszu. Istnieją też czekany hybrydowe, łączące cechy obu typów – dobry wybór, jeśli chcesz mieć jeden sprzęt na zróżnicowane warunki.

Jaka długość czekana jest odpowiednia? Prosty sposób doboru

Prawidłowa długość czekana zależy od Twojego wzrostu i planowanego zastosowania. Najprostsza metoda polega na tym, aby stanąć prosto i trzymać czekan opuszczony wzdłuż ciała – grot powinien znajdować się mniej więcej na wysokości kostki. Tak dobrany czekan turystyczny pozwala wygodnie podtrzymywać się w marszu i skutecznie hamować.

W zastosowaniach technicznych czekan powinien być krótszy i sięgać mniej więcej do połowy uda. Umożliwia to precyzyjne operowanie ostrzem przy wspinaczce i w stromym terenie. Warto pamiętać, że zbyt długi czekan będzie niewygodny w terenie stromym, a zbyt krótki utrudni podpieranie się w czasie podejść.

Jak trzymać czekan? Chwyty podstawowe

W turystyce zimowej stosuje się głównie dwa chwyty. Piolet canne oraz piolet ramasse. 

Pierwszy z nich, piolet canne, to sposób, w którym czekan trzymasz za głowicę, ostrzem do tyłu, a grot opierasz o śnieg – służy do marszu w umiarkowanym terenie, dając stabilne podparcie. Piolet ramasse stosuje się przy zejściach i w sytuacjach, gdy istnieje ryzyko poślizgu – czekan trzymasz oburącz, ostrzem skierowanym ukośnie w dół, gotowy do natychmiastowego wbicia w śnieg w razie upadku.

W terenie stromym lub podczas wspinaczki chwyta się czekan za stylisko tuż pod głowicą, co daje precyzję w osadzaniu ostrza w lodzie lub śniegu. Kluczem jest zawsze mocny, pewny chwyt oraz trzymanie czekana tak, aby można było błyskawicznie przejść do pozycji hamowania.

Podstawy asekuracji czekanem – podejścia i zejścia

Podczas poruszania się w terenie śnieżnym lub lodowym czekan może pełnić funkcję dodatkowego punktu asekuracji. Aby jednak dawał realne bezpieczeństwo, warto stosować kilka dobrych praktyk, które sprawiają, że będzie zawsze gotowy do użycia i zapewni maksymalną skuteczność.

Podczas zejść pamiętaj, aby ręka z czekanem zawsze była po stronie stoku, niezależnie od kierunku zejścia czy trawersu. W łatwiejszym terenie można posługiwać się chwytem „piolet canne” (trzymanie za głowicę, grot oparty o śnieg), natomiast w bardziej stromym lub potencjalnie niebezpiecznym terenie lepiej przejść do „piolet ramasse”, trzymając czekan w pozycji gotowej do hamowania. Staraj się nie krzyżować rąk podczas zmian kierunku i zawsze kontroluj położenie czekana względem ciała – w sytuacji kryzysowej liczy się, aby był w pozycji umożliwiającej natychmiastowe działanie.

Warto też pamiętać, że skuteczna asekuracja czekanem wymaga praktyki. Ćwiczenie chwytów, wbijania ostrza i przechodzenia do pozycji hamowania w bezpiecznych warunkach (np. na łagodnym stoku) pozwala wyrobić odruchy, które w realnym terenie mogą uratować życie.

Hamowanie czekanem krok po kroku

Self-arrest (hamowanie czekanem) to technika natychmiastowego zatrzymania niekontrolowanego zjazdu po upadku na śniegu lub lodzie. Wykorzystujesz do tego ostrze czekana i ciężar własnego ciała. Liczą się pierwsze sekundy – im szybciej przejdziesz do pozycji hamowania, tym krótszy dystans przejedziesz i tym mniejsze ryzyko nabicia prędkości, obrotu czy uderzenia o przeszkody.

Krok po kroku:

1. Reakcja i obrót. Gdy tracisz równowagę, natychmiast odwróć się twarzą do stoku. Jeśli zjeżdżasz na plecach lub głową w dół, wykonaj szybki obrót barkami i biodrami tak, by znaleźć się na brzuchu, głową ku górze stoku.
2. Pozycja ciała. Ułóż się płasko na brzuchu, z ciężarem przeniesionym na klatkę piersiową i bark. Biodra trzymaj nisko, łokcie blisko ciała. Stopy unieś lekko nad śnieg, zwłaszcza gdy masz raki – zahaczenie zębami może skończyć się wywrotką.
3. Chwyt czekana. Dłoń dominująca zaciska głowicę: część dłoni na łopatce/młotku, kciuk obejmuje stylisko. Druga dłoń chwyta stylisko niżej (ok. 20–30 cm pod głowicą). Ostrze skieruj w stok, stylisko pod kątem ~45° do powierzchni.
4. Wbicie ostrza. Dynamicznie dociśnij ostrze do śniegu tuż przy barku, używając ciężaru ciała. Nie „szarp” samymi rękami – docisk ma pochodzić z klatki piersiowej i barku. Utrzymuj nadgarstki sztywne, łokcie przy ciele.
5. Docisk i kontrola. Stopniowo zwiększaj nacisk na głowicę i stylisko. Utrzymuj oś czekana skośnie do kierunku zjazdu – pomoże to uniknąć wyrywania ostrza. Jeśli obraca Cię bokiem, skoryguj ułożenie barkami i biodrami, nie próbuj stawać na nogi.
6. Wytracanie prędkości. Gdy czujesz, że zwalniasz, utrzymuj równy, mocny docisk. Nie „piłuj” czekanem – lepszy jest stabilny nacisk niż seria szarpnięć. Zachowaj stopy nadal nad podłożem do pełnego zatrzymania.
7. Zatrzymanie i zabezpieczenie. Kiedy się zatrzymasz, nie puszczaj od razu czekana. Oceń teren powyżej i poniżej, wykop stopnie lub wbij czekan głębiej do asekuracji, dopiero potem przejdź do bezpiecznej pozycji.
8. Warianty upadku. Jeśli zaczniesz zjazd głową w dół – najpierw zroluj się na brzuch, potem ustaw głowę ku górze stoku i dopiero wbij ostrze. Jeśli lecisz na boku, dociągnij kolana pod tułów i obróć tułów na brzuch, utrzymując czekan blisko ciała.

Technikę tę najlepiej wyćwiczyć na łagodnym, bezpiecznym stoku (bez ekspozycji, przeszkód i oblodzeń), w kasku i – na początek – bez raków. Najlepszą drogą jest zapisanie się na kurs turystyki zimowej lub szkolenie z instruktorem: nauczysz się poprawnych chwytów, unikniesz złych nawyków i przećwiczysz różne scenariusze upadku pod fachowym okiem.

Najlepsze czekany w góry – propozycje modeli

Grivel Ghost (50 cm)

Blue Ice Blackbird (49 cm)

Grivel G1 Long Evo (53 cm)

Climbing Technology North Couloir

Salewa North-X